چابهار، پروژه‌ای پر سود برای ایران/ هند متحد نظامی آمریکا نیست

چابهار، پروژه‌ای پر سود برای ایران/ هند متحد نظامی آمریکا نیست

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل – وحید پورتجریشی: روابط میان ایران و هند پس از امضای قرارداد پروژه چابهار و کریدور تجاری شمال – جنوب که آسیای میانه و روس

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل – وحید پورتجریشی: روابط میان ایران و هند پس از امضای قرارداد پروژه چابهار و کریدور تجاری شمال – جنوب که آسیای میانه و روسیه را از طریق ایران به هند متصل می کند، وارد فاز جدیدی کرده است. هند که پیش از این شاید تنها در بخش واردات حامل های انرژی به ایران وابسته بود از این پس برای مبادلات تجاری خود با آسیای میانه، این وابستگی را بیشتر حس خواهد کرد. اما روابط میان دو کشور، مانند هر رابطه سیاسی – تجاری دیگر در نظام بین الملل در محیطی انتزاعی قرار ندارد بلکه کنش ها و واکنش های منطقه ای و جهانی نیز تاثیر خود را بر این رابطه اعمال می کنند. مسائلی مانند روابط هند با چین و آمریکا، به طور یقین تاثیری بسزا در اجرای این پروژه خواهند داشت. از سوی دیگر پاکستان هم چندان از امضای این قرارداد میان ایران و هند خشنود به نظر نمی رسد.

حال سوال اینجاست که در تمامی معادلات ذکر شده پیش رو، هند به عنوان بزرگترین شریک آمریکا در جنوب آسیا و البته رقیب پاکستان و چین، چگونه خواهد توانست روند همکاری خود در پروژه چابهار را پیش ببرد؟ آیا ممکن است مسائل و مشکلات موجود میان هند، چین و پاکستان بر روابط همکاری تجاری این کشور با ایران تاثیرگذار باشد؟ با توجه به روابط استراتژیک و محکم آمریکا و هند و مشکلات میان چین و آمریکا در دریای چین جنوبی، هند چگونه خواهد توانست در رابطه با همسایه و متحد استراتژیک خود نوعی توازن ایجاد کند؟

پاسخ همه این سوالات را به شکلی تفصیلی از «باکتی دسائی»، استاد کالج های «بهارا کاتاتکار» و «جیوتی بی . کی» ایالت کارناتاکا و استادیار سابق «اس. پی کالج» دانشگاه پونا در هند جویا شده ایم که در ادامه می آید.

*آیا هند در شرق آسیا به کمک چین خواهد شتافت یا منافع این کشور مانع از انجام چنین کاری خواهد شد؟

جمله «اتل بیهاری وجپایی»، نخست وزیر سابق هند که می گوید: شما می توانید دوستان خود را عوض کنید اما همسایگانتان را نه، بازتاب دهنده نگرانی های هند و اولویت حفظ روابط صمیمی با همسایگان این کشور و همچنین تعهد هند به استقرار صلح به جای درگیری و همزیستی مسالمت آمیز است.

آنچه در دوران دولت «مودی» رخ داد، در حقیقت افزایش آگاهی دوجانبه میان هند و آمریکا بود. اما این آگاهی به زمینه هایی فراتر از تجارت، سرمایه گذاری، دفاع و غیره برمیگردد. نزدیکی فزاینده هند به آمریکا مبتنی بر سرمایه گذاری داخلی، تجارت و حصول فناوری لازم برای رشد و توسعه است و نه مبارزه با چین یا کنترل این کشور. حقیقت این است که هند، چین را به عنوان یک تهدید شناسایی نمی کند. بررسی دقیق تر روابط هند و چین، روشن کننده این مساله است که علیرغم درگیری نظامی و برخی مشکلات مهم مرزی بین دو کشور، چین به تحریک ساکنان شمال شرقی هند می پردازد. در حالیکه توجه اصلی هند به داشتن روابطی خوب با چین بر اساس همزیستی مسالمت آمیز، دوستی و همکاری است.

حتی در گذشته، به رغم همه مشکلات موجود میان دو کشور، هند از عضویت دائم چین در شورای امنیت سازمان ملل حمایت کرد. در سال ۱۹۴۹، زمانی که دولت ملی گرای چین به دست کمونیست ها براندازی شد، هند نخستین کشوری بود که دولت جدید در این کشور را به رسمیت شناخت.

امروز چین بزرگترین شریک تجاری هند به حساب می آید. در زمان های اخیر، اگرچه هند اگرچه هند خواستار آزادی کشتیرانی و حفظ امنیت در دریای جنوبی چین شده، اما این کشور از پیوستن به گشت های دریایی حاضر در دریای چین که به پیشنهاد آمریکا تشکیل شده، خودداری کرده است. هند خواستار پیوستن به هیچ اتحاد نظامی با آمریکا به خصوص علیه چین نیست. چراکه این کشور خواستار برطرف شدن هرگونه خصومت و درگیری با چین است. رویکرد سیاست خارجی هند در مورد چین، مبتنی بر اصول قرارداد دوجانبه «پانچاشیل» که در سال ۱۹۵۴ میان دو کشور امضا شد و انگیزه بالای این کشور برای حفظ صلح و ثبات در منطقه است.

*«باراک اوباما»، رابطه میان هند و آمریکا را به عنوان رابطه قرن معرفی کرده است. دلیل این نامگذاری و منافع مشترک استراتژیک میان هند و آمریکا چیست؟

در قرن ۲۱، این مسائل اقتصادی هستند که تعیین کننده تصمیمات سیاسی خواند بود. اقتصاد هند با رشد سریع به عنوان یکی از پرسود ترین بازارهای اجناس آمریکایی در بخش هایی چون صنایع هوایی، تولید قطعات کامپیوتر و غیره به حساب می آید. آمریکا بزرگترین سرمایه گذار بازار هند و بهترین شریک تجاری این کشور به حساب می آید. دو کشور منافع مشترکی در تجارت آزاد، مبارزه با تروریسم و ایجاد یک آسیای با ثبات به لحاظ استراتژیک دارند. امروز هند و آمریکا در بسیاری از بخش ها همچون فرهنگی، استراتژیک، نظامی و اقتصادی روابط خود را گسترش داده اند.

«باراک اوباما» روابط هند و آمریکا را رابطه قرن ۲۱ نامیده چرا که وی متوجه این واقعیت است که هند به مثابه یک بازیگر بزرگ در عرصه سیاست بین الملل ظهور کرده است. به علاوه، حضور و تاثیر قوی شهروندان هندی مقیم آمریکا و نقطه نظرات آنها در شکل دهیبه این موضوع که روابط آمریکا و هند نقشی محوری در حفظ ثبات بلند مدت آسیا و مبارزه با تروریسم دارد، آمریکا را نسبت به گسترش و تعمیق روابط خود با هند ترغیب می کند.

منطقه آسیا – پاسیفیک در قرن ۲۱ به عنوان مرکز آسیا ظهور کرده است. بخش بزرگی از تجارت دریایی جهان در این منطقه انجام می شود. منطقه آسیا – پاسیفیک همچنین در بردارنده منابعی همچون مناطق ماهیگیری، ذخایر بالقوه نفتی و منابع گاز طبیعی است. چین در ایفای نقش قوی خود در این منطقه مصم است. این مساله منجر به انگیزش دولت «اوباما» در تمهید محور و یا چیدن سیاست موازنه ای جدید در آسیا شده است. آمریکا در تعقیب سیاست محوری خود مایل به افزایش شراکت استراتژیک با هند به جهت ایجاد موازنه قوا در محدوده هند – پاسیفیک است. هند نیز در راستای سیاست " کنش شرق" به دنبال متمرکز کردن توجه خود به ایجاد توازن جدید در سیاست های آمریکا است. هر دو کشور هند و آمریکا دارای منافع مشترک استراتژیک در مناطق آسیا – پاسیفیک و اقیانوس هند هستند. مبارزه با تروریسم، امنیت دریایی، آزادی کشتیرانی، عدم تکثیر (تسلیحات هسته ای) و همکاری نظامی از جمله زمینه های همکاری میان دو ملت به حساب می آیند. دو کشور همچنین با کاهش موانع تجاری دوجانبه به دنبال افزایش تجارت با یکدیگر هستند.

*روسیه و چین تعدادی قراردادهای تجاری متعددی با یکدیگر به امضا رسانده اند. منافع مشترک استراتژیک دو کشور از این قراردادها چیست؟

جدایی چین از شوروی در سال ۱۹۶۱، بزرگترین عقبگرد در روابط دو قدرت سوسیالیست به حساب می آید. طی سالهای جنگ سرد، روابط میان چین و روسیه آکنده از بی اعتمادی و دوری از هم بود. هرچند با سقوط شوروی در سال ۱۹۹۱، روابط میان دو کشور تا حد زیادی بهیود یافت. روسیه و چین، اخیرا روابط امنیتی، اقتصادی و دیپلماتیک خود را افزایش داده اند. البته بدون شک، مسائلی همچون بی اعتمادی تاریخی، تضاد منافع در آسیای میانه و قدرت نمایی در منطقه آسیا – پاسیفیک هم بر سر این رابطه سایه افکنده است. علیرغم همه اینها، دو کشور به این فهم مشترک رسیده اند که هر دو، منافع مشترکی در زمینه های ژئوپولیتیکی و استراتژیک با یکدیگر دارند. با به قدرت رسیدن «شی جین پینگ» در سال ۲۰۱۳، روابط دو کشور در مسیری صحیح قرار گرفت. «جین پینگ» و «پوتین» در فروم های چندچانبه بین المللی همچون «بریکز»، «آپک» و سازمان همکاری های شانگهای با یکدیگر متحد شده اند. به علاوه، تاسیس بانک توسعه نوین (NDB) و بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا (AIIB) هم موفقیت بسیار بزرگی برای این دو کشور متحد رقم زد. هدف این دو بانک، کاهش وابستگی مالی کشورهای عضو به بنگاه های مالی غربی و در حقیقت به چالش کشیدن هژمونی غرب است.

روسیه و چین، مرز مشترکی به طول ۲۶۰۰ کیلومتر با یکدیگر دارند. هر دو کشور ایدئولوژی بسیار نزدیک به هم دارند. هر دو در حال تغییر مدل اقتصادی خود از سوسیالیستی به بازار آزاد هستند. هر دو کشور در مناطق آسیای مرکزی و شمال شرقی آسیا قرار گرفته و منافع مشترکی در حفظ ثبات استراتژیک و همکاری اقتصادی در این منطقه با یکدیگر دارند و حفظ منطقه از دخالت و تاثیر غرب نیز،هدف بسیار مهم دو کشور به حساب می آید. در مورد تجارت هم منافع دو کشور به یکدیگر گره خورده است. در حالیکه اقتصاد روسیه وابسته به صادرات حامل های انرژی است، اقتصاد چین نیازمند واردات انرژی است. به علاوه دو کشور ملاحضات سیاسی داخلی و خارجی دارند که آنها را در برابر آمریکا قرار می دهد. روسیه و چین به دنبال به چالش کشیدن هژمونی آمریکا و تاسیس یک نظم اقتصادی و سیاسی نوین در جهان هستند. به خاطر همین خط مشی مشترک است که دو کشور اغلب در تصمیم گیری های شورای امنیت سازمان ملل در مورد مسائل مختلف مانند بحران سوریه و یا مخالفت با تحریم ها علیه ایران، در کنار هم قرار می گیرند.

بلوک غرب به رهبری آمریکا از ابزارهای مختلف در جهت خنثی سازی تحرکات روسیه و چین استفاده می کند. تعمیق روابط میان روسیه و چین این طرح غربی ها را خنثی خواهد کرد. اتحاد محکم تر جچین و روسیه نه تنها امنیت و اقتصاد دو کشور را قوی تر خواهد کرد، بلکه منجر به ایجاد نوعی موازنه در نظم جهانی خواهد شد.

*برخی از کارشناسان پروژه امضا شده چابهار که میان دو کشور ایران و هند به امضا رسیده را به عنوان تهدیدی باالقوه علیه کریدور اقتصادی چین - پاکستان و منافع دو کشور ارزیابی می کنند.  نظر شما چیست؟

دوستی میان ایران و هند، همیشه ریشه دار و محکم بوده است. روابط میان دو کشور حتی پس از انقلاب ایران دوستانه تر هم شد. روابط اقتصادی میان هند و ایران هم همواره پایدار بوده است. پروژه چابهارهم ثابت کننده روابط و دوستی محکم موجود میان ایران و هند است و منجر به تقویت روابط دوستانه میان دو ملت شده است.

ایران یکی از بزرگترین منابع تامین کننده انرژی جهان و یکی از بازیگران مهم در خاورمیانه است و هند هم دومین کشور جهان از حیث جمعیت و چهارمین اقتصاد دنیا به حساب می آید. ایران در مقابل تلاش های پاکستان در تهیه پیش نویس قطعنامه های ضد هندی در سازمان های بین المللی همچون سازمان همکاری های اسلامی، از هند حمایت کرد و هند هم در عوض، از حضور ایران در «سارک» به عنوان ناظر حمایت کرد. هر دو کشور نگاهی از سر اعتماد به عنوان دو شریک به هم دارند. بنابراین پروژه چابهار تلاشی برای افزایش همکاری های دوطرف در زمینه مسائلی چون مبارزه با تروریسم، تجارت، مبادله انرژی، فرهنگ و غیره به حساب می آید.

پروژه چابهار دستیابی به فرصت های اقتصادی در منطقه و بازارهای آسیای میانه را برای هند ایجاد خواهد کرد. هند همچنین از این راه می تواند به بازارافغانستان و تجارت با این کشور دست یابد. این پروژه همچنین به کاهش هزینه های حمل و نقل، واردات نفت خام، اوره و خشکبار با قیمتی بسیار کمتر کمک می کند. قرارداد چابهار برای ایران، معامله دو سر برد است که فرصت داشتن تجارت منطقه ای و به دست آوردن بازارهای پرسود را برای منابع طبیعی این کشور فراهم می کند. این پروژه همچنین موجب جذب سرمایه از کشورهای دیگر به ایران و ارتقاء دهنده نقش ایران در منطقه به عنوان یک بازیگر کلیدی است. به علاوه، بندر چابهار موجب ایجاد شغل بیشتر برای جوانان ایرانی می شود.

قرارداد سه جانبه امضا شده توسط ایران، هند و افغانستان به نفع افغانستان هم خواهد بود. پروژه چابهار منجر به کاهش وابستگی سرزمین محصور افغانستان به پاکستان جهت انجام تجارت خود می شود.

هدف پروژه چابهار، ایجاد یک کریدور آزاد تجاری مبتنی بر شبکه خط آهن است که از ایران به افغانستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی می رود. پروژه چابهار با کاهش هزینه مالی و زمانی و همچنین کوتاه تر شدن فواصل، منجر به ایجاد پیوستگی فرهنگی، عملیات انسانی، روابط تجاری و مبادلات امنیتی بین سه کشور (ایرن، هند و افغانستان) خواهد شد.

پروژه چابهار نباید به عنوان تهدیدی علیه کریدور اقتصادی چین – پاکستان و منافع پاکستان تلقی شود. رهبران سه کشور، رئیس جمهور «روحانی»، «نارندرا مودی» و «اشرف غنی» این موضوع را روشن کرده اند که کشورهای دیگر نیز فرصت الحاق به این توافق را دارند و توافق چابهار منافع هیچ کشوری را تهدید نخواهد کرد. این حقیقت که ایران امتیاز ویژه ای برای هند در پروژه چابهار قائل نشده، نشان دهنده این مهم است که قرارداد پروژه چابهار سندی بسیار مثبت با هدف همکاری و رفاه بیشتر تنظیم شده و منافع هیچ کشوری را زیر سوال نخواهد برد. پروژه چابهار نشان دهنده تمایل مردم ایران، افغانستان و هند برای دستیابی به روابط بهتر با یکدیگر و مبتنی بر احترام متقابل، دوستی و همکاری است.