سیاه، سفید و خاکستری حاشیه‌نشینی؛ کوچه «غربت‌ها» چطور نجف ۲۹ شد
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: به دیوارهایش که نگاه می‌کنی هنوز آثار بندهای تخریب‌شده ساختمان‌ها را می‌توانی ببینی. بااینکه دیوارها رنگ‌شده‌اند و مدت‌ها
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: به دیوارهایش که نگاه می‌کنی هنوز آثار بندهای تخریب‌شده ساختمان‌ها را می‌توانی ببینی. بااینکه دیوارها رنگ‌شده‌اند و مدت‌هاست که دیگر اثری از سیاهی و تاریکی نیست اما به سراغ مردم محله که می‌روی، به‌خوبی به یاد دارند که تا چندی پیش محل زندگی خود و رفت‌وآمد خانواده‌شان چگونه بود. حتی شاید به‌سختی می‌شد کلمه زندگی را به شرایط آنجا اطلاق کرد.
در آن روزها، یا جرأت نداشتی از این کوچه و محله بگذری و یا باید دلت را به دریا می‌زدی و خود را برای دیدن هر آسیب اجتماعی آماده می‌کردی و سپس قدم می‌گذاشتی به جایی که امروز «نجف ۲۹» نامیده می‌شود.
«کوچه غربت‌ها» تابلو ندارد، اما تا دلت بخواهد شهرت دارد برای خریداران و فروشندگان مواد مخدر. تا همین چند وقت پیش تبدیل به بورسی شده بود برای خریدوفروش مواد مخدر و مأمنی برای معتادان. همه مدلش را می‌توانستی پیدا کنی، از سنتی تا صنعتی، از کمیاب و نایاب تا سیگاری که در دسترس همه قرار دارد.
مصرف‌کنندگان مواد مخدر انگار سند این محله را به نام خود زده بودند و آرامش هم که هیچ. ساکنان نجف ۲۹ در خیابان توس ۶۵ مشهد، معنای ناامنی و نداشتن آرامش را به‌خوبی می‌دانند و حس کرده‌اند اما حالا و یا حداقل در ظاهر، نجف ۲۹ تغییر کرده است، بسیار متفاوت‌تر از قبل.
ماجرا از دو سال پیش شروع شد؛ وقتی همه همت کردند تا یک محله را از حاشیه‌نشینی و آسیب‌هایش نجات دهند؛ قرار نیست همیشه دنبال نقاط تاریک رفت؛ حالا سراغ نقطه سیاهی رفته‌ایم که این روزها خاکستری روشن‌شده است؛ هنوز کار برای انجام شدن هست اما آنچه انجام‌شده هم کار کمی نیست.
کوچه غربت‌ها به وقت یک صبح تابستانی
هوای صبح تابستانی نیمه ابری است و ساعت تقریباً از ۹ گذشته، گمان نمی‌کنی که بتوانی با خودرو وارد نجف ۲۹ شوی و مکان امنی را برای پارک خودرو بیابی اما به‌سادگی وارد کوچه می‌شوی و درست در ابتدای همان کوچه غربت‌های سابق، خودرو را متوقف می‌کنی.
حالا به‌خوبی می‌توانی ببینی آن کوچه باریک با ساختمان‌های قلک مانند که محل اصلی تجمع معتادان بود، حالا به یک کوچه وسیع و پاک و کاملاً باز تبدیل‌شده استحالا به‌خوبی می‌توانی ببینی آن کوچه باریک با ساختمان‌های قلک مانند که محل اصلی تجمع معتادان بود، حالا به یک کوچه وسیع و پاک و کاملاً باز تبدیل‌شده، خانه «جبارسینگ»، موادفروش معروف محله دیگر رونقی ندارد و دیوارها، رنگ سفید به خود گرفته‌اند.
اگر مسیرت را تا انتهای نجف ۲۹ ادامه دهی، زندگی را جاری در رگ‌های کوچه‌ها خواهی یافت، یکی منزلش رامکانی برای برپایی نماز جماعت قرار داده، آن‌یکی ملک شخصی‌اش را برای تأمین امنیت به نیروهای بسیج سپرده اما این خانه هم‌اکنون خالی است.
باوجود همه این تغییرات، زندگی مردم در کوچه غربت‌ها هنوز هم خاکستری است، مشکلات تام و تمام حل نشده و هنوز هم پس از گذشت ساعاتی از صبح، کم‌کم سروکله همان ساقی‌های قدیم در کوچه پیدا می‌شوند و زیرپوست محله شروع به خزیدن می‌کنند، رفت‌وآمدهای مشکوک هنوز دل ساکنان محله را به درد می‌آورد و پاتوق‌های معتادان، هرچند کوچک‌تر از قبل، هنوز هم به راه است.
کوچه غربت‌های دیروز و نجف ۲۹ امروز جزو مناطق حاشیه‌ای شهر مشهد است که تا دو سال پیش یکی از ناامن‌ترین مناطق حاشیه‌ای مشهد و معدن خریدوفروش مواد مخدر بود، بااینکه اقدامات متعددی از سوی شهرداری مشهد و برخی دیگر از نهادهای ذی‌ربط برای پاکسازی این محله انجام‌شده اما انگار هنوز هم به توجه نیاز دارد و رسیدگی، هنوز هم باید به ساکنان این محله فکر کرد و برای آن‌ها چاره اندیشید تا طعم امنیت را به‌طور کامل احساس کنند و درد حاشیه‌نشینی بر دوششان سنگینی نکند.
حاشیه‌نشینی در پایتخت معنوی جهان اسلام
مطابق یک مطالعه انجام‌شده ۱۳۰ هزار بافت نابسامان غیرشهری در قالب بافت‌های روستایی، فرسوده و غیررسمی در کشور وجود دارد که حدود ۱۱ میلیون نفر در این مناطق زندگی می‌کنند، عمیق آسیب‌های ناشی از حاشیه‌نشینی آنجا روشن می‌شود که بدانیم ۳۰ درصد از جمعیت حاشیه‌نشینان را جوانان تشکیل می‌دهند.
مناطق حاشیه‌نشین به دلیل مهاجرت، فقر، بیکاری، کمبود سکونتگاه، سرانه درآمد پایین و ... همواره با آسیب‌های زیادی مانند اعتیاد، توزیع مواد مخدر، سرقت، فساد و... مواجه هستندمناطق حاشیه‌نشین به دلیل مهاجرت، فقر، بیکاری، کمبود سکونتگاه، سرانه درآمد پایین و ... همواره با آسیب‌های زیادی مانند اعتیاد، توزیع مواد مخدر، سرقت، فساد و... مواجه هستند اما آنچه باید موردتوجه بیشتر قرار گیرد این است که این آسیب‌ها علاوه بر اینکه افراد ساکن در این مناطق را تهدید می‌کند بلکه وارد شهرها نیز می‌شود و تمامی افراد جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
همچنین بر اساس برخی تحقیقات شهر مشهد به‌عنوان دومین کلان‌شهر کشور، در حال حاضر میزبان بیش از یک میلیون نفر حاشیه‌نشین است که در ۶۰ هسته جمعیتی به وسعت سه هزار و ۲۰۰ هکتار زندگی می‌کنند.
این در حالیست که برخی آمارهای استانداری خراسان رضوی نیز حکایت از آن دارد که مشهد بعد از تهران بیشترین جمعیت حاشیه نشین را دارد به طوریکه حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت ۳.۵ میلیونی این شهر در مناطق حاشیه ای ساکن هستند و از خدمات رفاهی و شهری کمتری نسبت به سایر نقاط برخوردارند.
پیش‌ازاین خبرگزاری مهر در گزارشی با تیتر «حاشیه‌های تلخ فقر؛ زنان و کودکان شب‌ها کابوس می‌بینند» به برخی مشکلات مناطق حاشیه‌ای شهر مشهد پرداخت و راه‌حل رفع مشکل در هماهنگی بین بخشی و دغدغه‌مندی همه مسئولان اعلام کرد، تجربه‌ای که خود را در ساماندهی کوچه غربت‌ها نشان داده است، جایی که سپاه به کمک دستگاه‌های اجرایی آمده تا اینجا هم اثرگذار باشد.
ساخت فضای سبز در نجف ۲۹
به رغم اینکه دو سالی از ساماندهی این محله حاشیه نشین می گذرد اما گویا قرار است امکانات جدیدی برای استفاده اهالی به نجف ۲۹ بیاید، چیزی که مسئول ناحیه سه منطقه دو شهرداری مشهد درباره آن می‌گوید: زمین کوچه غربت‌های سابق قرار است به فضای سبز تبدیل شود که هم‌اکنون کار طراحی آن به اتمام رسیده است و عملیات احداث آن طی سال جاری، آغاز می‌شود و تلاش ما بر این است که تا پایان بهار سال ۱۳۹۶ به اتمام برسد.
علی‌اکبر انتظام می‌افزاید: همچنین ۵۰۰ متر از این کوچه را در اختیار سپاه قرار داده‌ایم تا هم جنبه حفاظتی منطقه موردتوجه قرار گیرد و هم یک سوله ورزشی برای استفاده مردم احداث شود، طرح پاکسازی محله را از ۱۱ بهمن سال ۱۳۹۱ آغاز شد و سرانجام در بهمن‌ماه سال ۱۳۹۳ توانستیم به نتیجه مطلوب برسیم.
وی ادامه می‌دهد: در همان سال ۱۳۹۱، توانستیم رأی قلع بنای ۵۰ ساختمان این کوچه که به پاتوق معتادان تبدیل‌شده بود را بگیریم. این مکان‌ها درواقع ساختمان‌هایی بودند که مالکانشان آن‌ها را رها کرده و به مرکز تجمع، مصرف، سکونت و خوابگاه معتادان تبدیل‌شده بود اما پس از تخریب این بناها، معتادان در زمین خالی انتهای محله، جمع شدند.
انتظام می‌گوید پس از تخریب ساختمان‌های کوچه غربت‌ها و تجمع معتادان در زمین خالی انتهای کوچه، شرایط قبل همچنان ادامه داشت، مثلاً خانمی در حال فروختن مواد بود و یا نوجوانان ۱۰ ، ۱۱ ساله کریستال می‌فروختند، خلاصه هیچ‌کس از هیچ کاری دریغ نداشت.
تجربه‌ای که نیازمند تکرار است
شهردار ناحیه ۳ اما به هماهنگی شهرداری با مجموعه سپاه و نیروی انتظامی اشاره‌کرده و می‌گوید: اولین اتفاق مبارک در جریان پاکسازی کوچه غربت‌ها، اتحادی بود که بین شهرداری،نیروی انتظامی و سپاه شکل گرفت، پس از شروع این حرکت توسط شهرداری، جلسه‌ای با نماینده امام‌جمعه مشهد در امور حاشیه شهر برگزار شد و ما از این طریق به برادرانمان در سپاه متصل شدیم.
انتظام همچنین با اشاره به تشکیل کارگروه پیشگیری از اعتیاد در ناحیه ۳ منطقه دو شهرداری مشهد می‌گوید: در این کارگروه نمایندگانی از سپاه، نیروی انتظامی، بهزیستی، حوزه شهردار و شورای اجتماعی محله‌ها حضور داشتند که پیگیری‌های لازم را برای پاکسازی کوچه غربت‌ها انجام دادند و در سال ۱۳۹۳ این منطقه به‌طور کامل پاکسازی شد.
وی نقاطی از دیوارهای کوچه را نشان می‌دهد که به دلیل مصرف مواد مخدر و دود حاصل از آن سیاه شده‌اند و باوجود رنگ‌آمیزی چندباره دیوارها، هنوز کمی از اثرات آن برجای‌مانده است.
ابتدای کوچه نیز قرار است برای احداث خانه محله در اختیار ستاد توانمندسازی استان قرار داده شود که ظاهراً اعتبار لازم برای احداث آن، تأییدشده و بنای آن در حال طراحی است.
مسئول ناحیه سه منطقه دو شهرداری مشهد درباره علت تعطیلی پایگاه بسیج محله نجف می‌گوید: حضور نیروهای بسیج در این محله به حفظ امنیت محله و عدم رفت‌وآمد معتادان کمک فراوانی می‌کرد اما بنا به دلیلی تا مدتی محل استقرار آن‌ها خالی بود.
وی می‌افزاید: خوشبختانه در همین دو روز گذشته، نیروهای بسیج مردمی در پایگاه دیگری درست در مقابل کوچه غربت‌ها مستقرشده‌اند که این امر رضایت مردم را به دنبال داشته است. همچنین در همان روز استقرار، چندین خانه مخفی که محل خریدوفروش مواد مخدر بود، پاکسازی و پلمب شد.
احداث مرکز کارآفرینی در محله نوده
انتظام ادامه می‌دهد: یکی از مشکلاتی که در بین مردم این منطقه از شهر وجود دارد، فقر اقتصادی خانواده‌ها است بنابراین ما مرکز کارآفرینی را در محله نوده تأسیس کردیم که هم‌اکنون ۸۰۰ زن سرپرست خانواده در آنجا عضو هستند و تلاش کردیم تا به این شکل به اقتصاد خانواده‌ها و کاهش آثار اجتماعی فقر کمک کنیم.
وی می‌گوید: کارگروهی با عنوان کارگروه ورزش و تفریحات سالم با حضور اعضای شورای اجتماعی محله‌ها تشکیل شد و با کمک این کارگروه مسابقه بازی‌های بومی و محلی را برای نوجوانان و جوانان منطقه به راه انداختیم که خوشبختانه با استقبال فراوان اهالی مواجه شد.
انتظام تأکید می‌کند: ما به مردم یاد دادیم که مطالبه گر باشند، حقوق خود را پیگیری کنند و جلوتر از مسئولان و مدیران حرکت کنند زیرا مردم بهترین پشتوانه و نیروی محرکه مسئولان هستند، در حال حاضر نیز بیشتر فعالیت‌های ما را در بحث فرهنگی مردم و تشکل‌ها انجام می‌دهند.
شهردار منطقه دو مشهد هم از احداث و توسعه بوستانی با مساحت ۶۵۰۰ مترمربع در نجف ۲۹ خبر داده و می‌گوید: محله غربت‌های دیروز و نجف ۲۹ امروز در گذشته محل تجمع معتادان، خلاف‌کاران و اراذل اوباش بوده است اما در حال حاضر این محله از وضعیت قبلی خارج و به محله‌ای پاک و سالم تبدیل‌شده است.
محمدرضا قلندر شریف اضافه می‌کند: دو سال گذشته به همت سپاه، ناحیه مقاومت بسیج سلمان و نیروی انتظامی این محله پاکسازی شد.
کوچ معتادان و مسئله‌ای که همچنان باقیست
اما ساماندهی یک محله حاشیه‌نشین پایان راه نیست، ماجرای حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن آن‌قدرها عمیق شده که باید همه متولیان بسیج شوند و اقدامات دامنه‌دار ادامه داشته باشد.
شاید محله غربت‌ها از حضور و رفت‌وآمد معتادان پاک‌شده باشد و به محله نجف ۲۹ تغییر هویت داده باشد اما سؤال هم‌اکنون این است که این معتادان حالا به کجا رفته‌اند؟ در کدام‌یک از نقاط شهر «کوچه غربت‌های» دیگری ساخته‌اند و حالا باید کدام نقطه از مناطق حاشیه‌ای مشهد دوباره پاکسازی شود. پاسخ به این سؤالات و حل ریشه‌ای این معضل شاید بتواند گامی باشد در راستای پاکی شهرمان از دامن اعتیادی که می‌سوزاند و نابود می‌کند.
در این شهر تنها این کوچه غربت‌ها نیست که درگیر انواع معضلات اجتماعی و اعتیاد بوده است، درد حاشیه‌نشینی همچنان ساکنان این مناطق را رنج می‌دهد و رفع آن توجه می‌خواهد.
