اجتماع > اجتماعی - دکتر احد فرامرز قراملکی:دقت در خلقیات ایرانیان معاصر ضعف‌های اخلاقی زیادی را نشان می‌دهد اما واقعیت این است که نشا

اجتماع > اجتماعی - دکتر احد فرامرز قراملکی:
دقت در خلقیات ایرانیان معاصر ضعف‌های اخلاقی زیادی را نشان می‌دهد اما واقعیت این است که نشان دادن این تیرگی‌ها و ایجاد ناامیدی و یأس در جامعه دردی را از ما دوا نمی‌کند.

ما به جاي اظهار نااميدي و تأسف نسبت به رفتارهاي غيراخلاقي مان بايد تهديد را تبديل به فرصت كنيم و يك روي آورد علمي دقيق به اخلاق كاربردي و اخلاق حرفه اي كنيم. در حوزه هايي مثل اخلاق شهروندي، اخلاق خدمات دولتي و اخلاق كسب و كار نياز به كارهاي بسيار جدي داريم و اين كارها اصلا به اين معنا نيست كه صرفا شهروندان را نصيحت كنيم بلكه بايد شناخت دقيق زمينه هاي غيراخلاقي ازجمله زمينه هاي ساختاري را در دستور كار خودمان قرار بدهيم.

يكي از مواردي كه در جامعه ما ديده مي شود، اين است كه كلا كساني كه به نوعي در مواجهه با مسائل اخلاقي سياستگذار هستند، به مواجهه حقوقي و قانوني اولويت مي دهند. هميشه ما پاي نظارت را به ميان مي كشيم. مثلا مي گوييم اگر نظارت داشته باشيم رانندگي ها درست مي شود يا اگر نظارت داشته باشيم كارمندان درست عمل مي كنند.

ما بيش از اندازه روي نظارت و مواجهه قانوني تأكيد كرديم و به آن اولويت داده ايم؛ مثلا در بحث حجاب و عفاف، اولويت را به مواجهه هاي قانوني و نظارتي مي دهيم. همه فكر كرده ايم كه خلأهاي قانوني وجود دارد و اگر اين خلأهاي قانوني نباشد و براي نظارت قوانيني خوب، وضع و اجرا شود، از طريق نظارت همه چيز درست مي شود؛ يعني عدم درستكاري كسب و كار و عدم درستكاري برخي از اعضاي اصناف نيز درست مي شود اما كافي است تنها كمي به جامعه با دقت بيشتري نگاه كنيم.

آيا با اين همه نهادهاي نظارتي، امور تا به حال درست شده است؟ مواجهه حقوقي و قانوني گام آخر است و خودش مشروط به دو شرط است؛ يكي اينكه قوانين و مقرراتي كه وضع مي شود تا به وسيله آنها نظارت صورت گيرد، خودشان بايد مميزي اخلاقي شوند، شرط بعدي هم اين است كه قوانيني كه اخلاقا مميزي و وضع شده اگر بخواهند اجرا شوند، بايد با شيوه هاي درست و اخلاقي به اجرا درآيند.

ما نظارت و برخورد قانوني و حقوقي را آنقدر بزرگ كرده ايم كه درست گذاشته ايم به جاي «بازسازي ساختاري»، يعني به جاي اينكه ساختارها، فرآيندها و آيين نامه ها را تغيير دهيم، مدام گفته ايم نظارت كنيد. ما به نظارت بيش از اندازه توجه كرده ايم و البته نظارت هم نكرده ايم؛ چون مشكلات مان همچنان حل نشده بلكه بيشتر هم شده است. اگر بخواهيم مشكل را صرفا با نظارت حل كنيم، ناظر هم ممكن است رشوه بخواهد و آن وقت تسلسل پيش مي آيد. بايد براي ناظر هم ناظر بگذاريم؛ به علاوه اينكه هزينه نظارت بالا مي رود. حتي اگر ناظرهايي از كره مريخ بيايند و اصلا نفوذناپذير باشند، باز هم مشكل ديگري پيش مي آيد؛

آن هم اين است كه آقايي كه مي خواهد رشوه بگيرد با اين ناظر نفوذناپذير، هر دو به رقابت توسعه تكنولوژي رشوه دادن و رشوه گرفتن و نظارت كردن، مي افتند؛ يعني ناظر سعي مي كند فناوري نظارت را توسعه بدهد، رشوه بگير هم سعي مي كند فناوري رشوه گرفتن را توسعه بدهد. به كارمندي كه حقوقش يك ميليون است اگر يك ميليارد پيشنهاد رشوه شود، طبيعتا مي صرفد كه از اين يك ميليارد، 100ميليون هم براي توسعه فناوري اخذ رشوه به گونه اي كه ناظر نبيند، صرف كند. اينگونه است كه جامعه به جاي اصلاح به افساد كشيده مي شود. پس به جاي اينكه اين همه بر نظارت تأكيد كنيم، بايد توجه داشته باشيم نظارت گام آخر است اما قبل از نظارت، بازسازي و مميزي اخلاقي فرآيندها اولويت دارد.

• رئيس پژوهشكده اخلاق حرفه اي دانشگاه تهران