آلامُد مثل چاق و چله های سبیلو

آلامُد مثل چاق و چله های سبیلو

فرهنگ > میراث و تمدن - مرضیه موسوی-خبرنگار:انیس‌الدوله و تاج‌السلطنه از زیباترین زنان دوره قاجار بودند که دیدن عکس‌هایشان تفاوت‌ معیا
فرهنگ > میراث و تمدن - مرضیه موسوی-خبرنگار:
انیس‌الدوله و تاج‌السلطنه از زیباترین زنان دوره قاجار بودند که دیدن عکس‌هایشان تفاوت‌ معیارهای زیبایی از قرن گذشته تاکنون را به رخ می‌کشد.

داشتن بدنی فربه و چاق، کرک پشت لب، ابروهایی کمانی و پرپشت و به هم پیوسته از ویژگی های مشترک عکس های زیبارویان دوره قاجار است که دیدن آن تعجب و حیرت را در چهره امروزی ها پدید می آورد.

حقیقت این است که تا همین 80 سال پیش داشتن این ویژگی ها یا مثلاً داشتن شکمی بزرگ و برآمده در مردان، آنها را در زمره زیبارویان جا می داد و مدت زمان کوتاهی از تغییر این معیارها می گذرد. دلایل زیادی از سال های ابتدایی 1300 به مدت 10سال به این تغییرات دامن زدند؛ تغییراتی که همزمان در سال های 1920 تا 1930 میلادی در همه دنیا در حال رخ دادن بود و پایش به کوچه های تهران و به خصوص خیابان لاله زار هم باز شد.

شواهد نشان می دهد زیبایی شناسی در دوره قاجار با دوره های قبل از خود تفاوت هایی دارد. در دوره ناصرالدین شاه خط پشت لب زنان نشانه محبوبی از زیبایی زنانه بود. «منظر محمدی» در مقاله «چرخش زیبایی در دوره قاجار» در این باره می نویسد: «زنان اگر خط پشت لب نداشتند هنگام آرایش برای خود نقاشی می کردند و این رسم به چشم سیاحان اروپایی بسیار حیرت آور بود.»

مد و معیاری که از دربار قاجار شروع شد و در جامعه هم رواج پیدا کرد. طوری که فربه بودن را نشانه ای از سلامت و تندرستی می دانستند. ناصرالدین شاه در روزنامه خاطراتش از دیدار با دخترش، زهرا خانم افتخارالدوله می نویسد: «افتخارالدوله را دیدم؛ ماشاءالله شاهزاده جوان و چاق و خوب است.» هرچند در دربار قاجار معیارهای زیبایی این گونه تعریف شده بود اما در همین دوران وقتی درباریان و اشراف به سفرهای فرنگ می رفتند از زیبایی فرنگی ها در سفرنامه های خود تعریف و تمجید می کردند؛ انگار در رودربایستی با آنچه در جامعه به نوعی مد بوده گرفتار شده اند.

  • همه چیز زیر سر کارت پستال های فرنگی بود

مسافران فرنگ یادگاری های زیادی با خود به ایران می آوردند؛ از جمله کارت پستال هایی که روی آن انسان ها با تیپ و ظاهری متفاوت به چشم می خوردند. کم کم استفاده از این کارت پستال ها در میان عامه مردم هم رواج پیدا کرد.

طوری که در آگهی های روزنامه های سال های بعد از 1280 مغازه های لاله زار مثل «مطبعه فاروس»، «مغازه نوبهار» و «مغازه گلستان» آگهی هایی برای فروش کارت پستال ها با قیمت پایین به چشم می خورد. عکس و تصویر، نخستین آشنایی های شهروندان تهرانی با مد غرب را رقم زد. همزمان رسانه هایی مثل عالم نسوان، شکوفه و... سال های 1290 تا 1300 عکس هایی از آخرین مد روز چاپ می کردند. مغازه ها و خیاط خانه های لاله زار محلی بودند که شهروندان می توانستند در آن جدیدترین ژورنال های مد اروپا را خریداری کنند و با توجه به آن ظاهر و لباس خود را بیارایند.

محمدی می نویسد: «این مجله ها مد، اندام ایده ـ آل باریک و بلندی را عرضه می کردند که مد دهه های آغازین سده بیستم در اروپا بود و در ایران ایده آلی نوین محسوب می شد.» سال 1318 دکتر «آقانیا» نخستین آگهی ها در مورد لاغری را در مطبوعات به چاپ می رساند. محمدی می گوید: «در این گفتمان تبلیغی سعی بر این بود که چنین ایده آل هایی جایگزین ایده آل های پیشین شود. این آگهی تصویرسازی این دو زن چاق و لاغر را برای مقایسه عرضه می کند که ملبس به پوشاک غربی هستند و مشخصاً با شیوه تصویرسازی مد دهه های آغازین سده بیستم در مجله ها مد غربی ترسیم شده است.»

«محسن میرزایی» در کتاب «230 سال تبلیغات بازرگانی در مطبوعات فارسی زبان» می نویسد: «آگهی دکتر آقانیا در مورد داروهای لاغری مبین تحول تازه ای در طرز تفکر خانواده های ایرانی است. حتی پس از سقوط قاجاریه در دوران حکومت کودتا، زنان چاق بیشتر مورد پسند بودند و دختران لاغر شانس کمتری برای ازدواج داشتند.

اما لاغری که بر مبنای حفظ سلامت در جهان غرب متداول شده بود تا دهه 1330 نیز در ایران جا نیفتاده بود. در آن سال ها با ظهور یک مانکن لاغر فرانسوی به نام توئیگی تب لاغر شدن بالا گرفت و پس از آن چاق بودن هرگز مد نشد. این مسئله در مورد مردان نیز که در دهه های قبل به شکم های بزرگ خود می نازیدند اتفاق افتاد و بزرگی شکم که نوعی تشخص به شمار می آمد رفته رفته به دست فراموشی سپرده شد. آگاهی بهداشتی عموم مردم در این تغییر فرهنگ نقش مؤثری داشت.»

  • تبلیغات شرکت ژیلت

«مرد فُکلی» تعبیری است که در ادبیات مشروطه به مردان ریش تراشیده و تعلیمی به دست می گفتند و صفت های تحقیرآمیزی برای آن به کار می بردند. اما تبلیغات شرکت های تیغ اصلاح و بعد از آن کرم های نرم کننده و... ابتدا در اروپا و بعد از آن به واسطه ژورنال های مد به ایران راه یافت و کار خود را کرد. آگهی هایی که در آن کرم های نرم کننده بعد از اصلاح تبلیغ می شوند و نرمی و لطافت پوست، هم برای آقایان و هم برای خانم ها به دغدغه ای آلامد تبدیل می شود.

فیلم های سینمایی هم کم کم پا به عرصه گذاشتند و با جریان تغییر مد همراه شدند. محمدی می نویسد: «در فیلم «دختر لر» قهرمان زن مثلاً دختری روستایی است. اما زن شهری خوش چهره ای است که آرایش و مدل مویی غربی دارد و تا حد ممکن شبیه به هنرپیشه های سینمای معاصر خود در غرب یعنی سینمای دهه 1920 اروپا و آمریکا گریم شده است.»

نمایش فیلم های خارجی در ایران روی ظاهر مردان ایرانی هم تأثیر خود را می گذاشت و عکس های مد فراوانی از این بازیگران خوش لباس هم در این سال ها در ایران به نمایش درآمد. سینما به قدری در ترویج مد در تهران مؤثر بود که عده ای به سینما می رفتند تا علاوه بر تماشای فیلم از جدیدترین مدهای لباس هنرپیشه ها الگوبرداری کنند و برای خود لباس بدوزند. مطبوعات حداقل در 3دهه نخست آغاز این موج رویه ای دوگانه داشتند و برخی از آنها که نگاهی متجدد داشتند در ارائه جدیدترین مدها پیشگام بودند. در کنار آن برخی از مجله ها و نشریه ها دور از این تبلیغات حرکت می کردند.

محمدی می نویسد: «نشریه عالم نسوان در هر شماره مقاله ای با نام طرز لباس و نشریه جهان زنان هم مقاله ای به نام مدهای تازه داشت که لباس مناسب را بر حسب فصل سال و معرفی جدیدترین مدهای اروپایی و آمریکایی و جدیدترین پارچه های موجود در بازار معرفی می کرد.» همه اینها بهانه هایی بودند برای اینکه شکل تازه ای از مد در فرهنگ تهران و به تبعیت از آن در شهرهای دیگر جا بگیرد. ظاهری که امروز به عنوان مد روز شناخته می شود معیاری است که تنها 100 سال از ورود آن می گذرد و کسی نمی داند صد سال بعد آیندگان چه قضاوت هایی نسبت به مد و چهره و ظاهر ما خواهند داشت و ما تا چه حد برای آنها عجیب و دور از ذهن خواهیم بود.