فرهنگ > هنر - فهیمه پناه‌آذر:شکل‌گیری تماشاخانه‌های خصوصی ابتدا از اطراف مجموعه تئاترشهر آغاز شد؛ تماشاخانه‌هایی که رفته رفته در ۵، ۶

فرهنگ > هنر - فهیمه پناه‌آذر:
شکل‌گیری تماشاخانه‌های خصوصی ابتدا از اطراف مجموعه تئاترشهر آغاز شد؛ تماشاخانه‌هایی که رفته رفته در ۵، ۶ سال گذشته در مناطق و موقعیت‌های جغرافیایی پایتخت سربرآورده‌اند تا جایی که هم‌اکنون مدعی ورود بخش خصوصی به هنر نمایش هستیم.

اما اين رونق به زعم برخي كارگردانان، كاذب به حساب مي آيد و برخي نيز بر موفقيت هاي اين تماشاخانه ها تأكيد دارند.
حالا كه گام هايي به سمت خصوصي سازي تئاتر و رونق اقتصادي برداشته شده، اين نكته حائز اهميت است كه آيا تماشاخانه ها در كشاندن مخاطبان به سالن هاي نمايش موفق بوده اند؟ مديريت اين تماشاخانه ها تا چه اندازه به فكر ارتقاي كيفي و كمي تئاتر است؟

هيچ هنرمند و حتي مدير تئاتري مخالف تاسيس تماشاخانه هاي خصوصي نيست اما بسياري به اين موضوع اشاره مي كنند كه اگر تماشاخانه هاي خصوصي زير چتر حمايتي دولت و نهادهاي عمومي قرار نگيرند، نمي توانند به حيات خود ادامه داده و تعطيل مي شوند يا درنهايت مديران آنها براي بقاي تماشاخانه خود به هر ترفند تجاري براي جذب مخاطب متوسل خواهند شد.

• بليت فروشي و برنامه هاي جنبي براي ادامه حيات

مرتضي يونس زاده، مدير تماشاخانه فانوس كه اين روزها سالن هاي نمايش آن به دليل تكميل تجهيزات تعطيل است، درباره فعاليت تماشاخانه هاي خصوصي به همشهري مي گويد: «به سبب افزايش اجراها، فعاليت گروه هاي نمايشي و تقاضاي تماشاگران، لزوم ايجاد تماشاخانه ها ثابت شده است. در بسياري از كشورهاي صاحب نام در حوزه نمايش نيز تماشاخانه هاي مختلفي ايجاد مي شود كه تأثير خود را در رشد تئاتر دارند اما همين تماشاخانه ها از سوي شهرداري ها و گاهي دولت مورد حمايت قرار مي گيرند اما اين حمايت در ايران ديده نمي شود.» يونس زاده عنوان مي كند كه تماشاخانه هاي خصوصي با تمام هزينه هايي كه دارند، درنهايت با برنامه هاي جنبي و بليت فروشي روي پاي خود ايستاده اند.

او به برخي تماشاخانه هاي خصوصي اشاره مي كند كه به دليل نداشتن تجهيزات لازم در سطح پاييني قرار دارند: «اگر همين تماشاخانه ها از سوي دولت و شهرداري حمايت شوند، مي توانند به سطح كيفي قابل قبولي برسند.» يونس زاده در ادامه به پراكندگي تماشاخانه ها در مناطق تهران نيز اشاره كرده و حضور تماشاخانه ها در موقعيت هاي جغرافيايي را ضروري مي داند. او معتقد است كه پراكندگي تماشاخانه ها مي تواند در جذب مخاطبان تئاتر مؤثر باشد و به نوعي مردم را به سالن هاي تئاتر بكشاند.

• تعطيلي 7 تماشاخانه خصوصي

تقريبا 25تماشاخانه خصوصي در مناطق مختلف فعاليت دارند كه به طور نسبي 7تماشاخانه موقتا تعطيل هستند دليل عدم فعاليت آنها عمدتا مسائل اقتصادي يا تجهيز سالن هاي نمايشي است. مديران تماشاخانه ها معتقدند كه اين سالن هاي نمايشي نيز بايد از حمايت دولتي و سازمان هاي مرتبط چون شهرداري برخوردار باشند و اگر حمايت صورت نگيرد عمر برخي از تماشاخانه ها كوتاه خواهد بود و به واسطه عدم تأمين هزينه هاي جاري براي هميشه تعطيل مي مانند.

مهدي كوهيان، مدير تماشاخانه موج نو نيز حمايت ها را مهم مي داند. كوهيان كه چند وقتي است تماشاخانه اش به دليل مسائل اقتصادي تعطيل شده، حمايت هاي دولتي را تضميني بر بقاي تماشاخانه هاي خصوصي مي داند: «هنر نمايش ايران از هيچ لحاظي هنوز مستقل نشده و وابسته دولت است. اين وابستگي تنها در مسائل مالي نيست بلكه در بخش تعيين محتوا، اجراها و... نيز هست.» كوهيان كه از اعضاي شوراي داوري تماشاخانه هاي خصوصي كشور نيز هست، عنوان مي كند:

«وظيفه دولت و سازمان هاي مرتبط حمايت از هنر فاخر است و در تمام دنيا يارانه هايي در اختيار گروه ها قرار مي گيرد و همين سوبسيدها در راستاي حفظ هنر هزينه مي شود. اما در ايران حمايت ها سليقه اي است و تماشاخانه هاي خصوصي از هيچ حمايتي برخوردار نيستند.» كوهيان به نكته ديگري نيز اشاره مي كند و آن اجراي گروه هايي است كه تضميني براي فروش دارند اما در تالارهاي دولتي روي صحنه مي روند.

او معتقد است كه تالارهاي نمايشي دولتي بايد در اختيار گروه هاي نمايشي جديد باشند نه كارگرداناني كه مي توانند فروش خود را تضمين كنند.» او تصريح كرده كه در نوع و چگونگي حمايت هاي دولتي بايد بازنگري صورت گيرد و اگر بخش حمايت ها به تماشاخانه هاي خصوصي تعلق يابد، تأثير خود را خواهد داشت.

در اين ميان بيشتر كارگردانان تئاتر با تاسيس و افزايش تماشاخانه هاي خصوصي موافق هستند. مهرداد راياني مخصوص با اشاره به تغيير و تحولاتي كه در چند سال اخير در حوزه نمايش صورت گرفته به همشهري يادآور مي شود: «چنانچه وضعيت تئاتر را به لحاظ گردش اقتصادي، اشتغال، تعداد تماشاگر و تعداد نمايش هاي روي صحنه با 10سال قبل قياس كنيم، تفاوت زيادي كرده و اتفاقات خوبي در اين زمينه رخ داده است. به نظرم اين اتفاقات در مجموع مثبت بوده هرچند مشكلاتي همچنان وجود دارد.»

به نظر راياني دولت و نهادهاي عمومي بايد سهم بيشتري از حمايت را در حوزه نمايش داشته باشد. راياني نيز مانند مديران تماشاخانه هاي خصوصي، حمايت ها را لازم مي داند و تصريح مي كند: «دولت براي حفظ كيفيت هنر نمايش بايد يارانه هايي به بخش خصوصي ارائه دهد، چرا كه تماشاخانه هاي خصوصي نيز هنوز آنطور كه بايد و شايد نمي توانند خودكفا باشند.» با اين حال او مي افزايد: «البته تماشاخانه هاي خصوصي وضعيت نسبتا مناسبي دارند، اجراهاي متعدد و توليدات متنوع نشان از اين وضعيت دارد.»

مدير اسبق بخش بين الملل مركز هنرهاي نمايشي با بيان اين مطلب كه تئاتر خصوصي با همه ضعف ها جلو مي رود، تصريح مي كند: «درست است كه استانداردهاي لازم در برخي سالن ها ديده نمي شود اما وجه غالب اينطور نيست و دوسوم تماشاخانه هاي خصوصي شرايط خوبي دارند، اما ايرادات مبني بر عدم حركت آنها نيست؛ ما اكنون به كف ايده آل ها دست پيدا كرده ايم.»

يكي از نقدهايي كه برخي به عملكرد تماشاخانه ها وارد مي كنند نحوه كسب درآمد آنهاست. به نظر مي رسد در اين سال ها، مديريت برخي تماشاخانه هاي خصوصي براي بازگشت سرمايه به سازوكاري غيرهنري متوسل شده و به كيفيت سطح خدمات خود و آثاري كه براي اجرا انتخاب مي كنند چندان توجهي نداشته اند.

آرش عباسي، نمايشنامه نويس و كارگردان تئاتر نيز با اشاره به اينكه از حضور تماشاخانه هاي خصوصي گريزي نيست، تأكيد مي كند كه برخلاف ديگر كشورها، تئاتر ايران به شكل حرفه اي و دور از شعار فقط در پايتخت و چند شهر بزرگ مستقر است و دولت كمترين فضاي نمايشي را در اين سال ها ايجاد كرده و در نهايت تماشاخانه هاي خصوصي به نظر بهترين راهكار به حساب مي آيد.» اما اين كارگردان مهم ترين نقد بر تماشاخانه ها را رفتار و عملكرد برخي از مديران آنها مي داند.

او نيز مانند ديگر هنرمندان حمايت ها را مهم ترين الزام در تئاتر كشور خوانده و عنوان مي كند: «در اروپا تئاتر در هر شكل و سطحي از حمايت دولت برخوردار است، اين حمايت از سالن هاي نمايش كوچك و بزرگ ديده مي شود. شهرداري ها و بانك ها اسپانسرهاي اصلي هستند و نقش شهرداري بسيار پررنگ است.»

كارگردان نمايش «همه چيز درباره آقاي ف» معتقد است كه تئاتر به هيچ عنوان نمي تواند كاملا روي پاي خودش بايستد و خرج خود را به صورت كامل دربياورد. او تصريح مي كند: «به شكل واقع بينانه هر جا كه تئاتر از عهده هزينه هايش بر مي آيد يك جاي كار مي لنگد.»

• هزاران ترفند براي تماشاگر

كارگردان «زيرزمين» به رواج شكل تازه اي از تئاتر در تماشاخانه هاي خصوصي براي درآمدزايي اشاره مي كند و مي گويد: «كشاندن تماشاگر به هر طريقي به سالن نمايش درست نيست، هنر نمايش مانند سينما و موسيقي نيست. اين هنر علاوه بر جنبه سرگرم سازي، نگاه متفكرانه اي دارد كه تماشاگر بايد به آن برسد. تئاتر جايي براي تجربه مخاطب است، شايد تماشاگر از يك نمايش خوشش بيايد و شايد خوشش نيايد و اين درست نيست كه مديران تماشاخانه ها تنها با ترفندهايي ازجمله آوردن سوپراستارها، مهمانان چهره و... تماشاگر به سالن بياورند و تئاتر را از سطح خود پايين تر بكشانند.»